Z tego artykułu dowiesz się na czym polega wstrzymanie wykonalności wyroku sądu II instancji w postępowaniu, które wszczyna skarga kasacyjna.
W polskim postępowaniu cywilnym przyjęto konstytucyjną zasadę co najmniej dwuinstancyjnego postępowania. Należy ją powiązać z rozpoznawaniem spraw, a więc merytorycznym rozstrzyganiem co do istoty, przez kolejne w hierarchii organy. Podmioty obrotu prawnego nieodnajdujące satysfakcji w rozstrzygnięciu sądu, przed którym wszczęto postępowanie, mogą wnosić przewidziane w systemie prawnym środki odwoławcze do organów hierarchicznie wyższych. Mając na względzie, iż do rozpoznawania spraw cywilnych, w świetle kodeksu postępowania cywilnego, powołane są sądy powszechne w postaci sądów rejonowych, sądów okręgowych oraz sądów apelacyjnych, postępowanie wszczęte przed sądem rejonowym, może ulec kontroli przed sądem okręgowym, natomiast postępowanie toczone w pierwszej instancji przed sądem okręgowym, zaskarżone może zostać do sądu apelacyjnego.
Rola Sądu Najwyższego w polskim porządku prawnym
Jaką rolę, w odniesieniu do powyższego porządku, pełni zatem Sąd Najwyższy? Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 499 z późn. zm.) zadaniem tego Sądu w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości pozostaje zapewnienie, w ramach nadzoru, zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych, podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne i rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach. Skarga kasacyjna nie stanowi zatem kolejnego środka zaskarżenia, przysługującego od każdego rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, z uwagi na przeważający charakter elementu publicznego. Służy ona kontroli prawidłowości stosowania prawa, nie będąc instrumentem weryfikacji trafności ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego orzeczenia (vide postanowienie SN z dn. 14 kwietnia 2015 r., II UK 310/14, LEX nr 1678078).
Skarga kasacyjna – przesłanki dopuszczalności
Z uwagi na spełnienie minimum instancyjnego przez sądownictwo powszechne, nic nie stoi na przeszkodzie, by nadać postępowaniu przed Sądem Najwyższym walor ekstraordynaryjny, którego dopuszczalność została obwarowana dodatkowymi przesłankami, uniemożliwiającymi kontrolę w każdej sprawie. Okoliczności te wskazuje chociażby art. 398(9) § 1 k.p.c., zgodnie z którym skarga kasacyjna zostaje przyjęta do rozpoznania przez Sąd Najwyższy, jeżeli:
- w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne,
- istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów,
- zachodzi nieważność postępowania, lub
- skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.
Skarga kasacyjna a wykonalność orzeczeń
Szczególny charakter postępowania przed Sądem Najwyższym, zwłaszcza na skutek wniesienia skargi kasacyjnej, wpływa także na kwestię wykonalności orzeczeń sądów powszechnych.
Jak wskazuje art. 521 § 1 k.p.c., jeżeli przepis szczególny inaczej nie stanowi, postanowienie orzekające co do istoty sprawy staje się skuteczne, a jeżeli wymaga wykonania – także wykonalne, po uprawomocnieniu się. Zasadniczo orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia w toku instancji.
W praktyce będzie to orzeczenie sądu, od którego nie wniesiono apelacji lub zażalenia w przepisanym ustawowo terminie, a także orzeczenie sądu II instancji rozpoznające środek odwoławczy od rozstrzygnięcia sądu niższego hierarchicznie. Orzeczenie sądu II instancji, z wyjątkiem (ze względów oczywistych) orzeczenia uchylającego wyrok sądu I instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania temu sądowi, staje się więc zasadniczo prawomocne z chwilą jego wydania. Jak wskazuje się w orzecznictwie, związanie prawomocnym wyrokiem oznacza, że w późniejszym toku spraw, rozstrzygnięta już kwestia nie może być w ogóle badana, choćby argumentacja prawna, na której oparto rozstrzygnięcie była nietrafna.
Istotnym jest, iż w/w pojęcie prawomocności nie oznacza całkowitej niewzruszalności rozstrzygnięcia. Stanowi jedynie zabezpieczenie go przed zmianą lub uchyleniem w toku instancji. Prawomocne rozstrzygnięcie może być wzruszone wyłącznie poza tokiem instancji w drodze skargi kasacyjnej, a nadto w drodze skargi o wznowienie postępowania, wniosku o unieważnienie prawomocnego orzeczenia oraz skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Z tego zaś powoli wyłania się nam specyfika skargi kasacyjnej jako środka nadzwyczajnego, tj. wyjątkowego na gruncie polskiej procedury cywilnej.
Jak widać, orzeczenie od którego przysługuje skarga kasacyjna, zawiera rozstrzygnięcie prawomocne i podlegające wykonaniu. Toteż osoba, przeciwko której zapadło niekorzystne orzeczenie sądu II instancji, słusznie może obawiać się egzekwowania jego postanowień, także w razie wniesienia skargi kasacyjnej. Jest to kwestia o tyle newralgiczna, że nawet w okoliczności pozytywnego rozpoznania skargi kasacyjnej, skarżący nie uzyska satysfakcji z rozstrzygnięcia, bowiem nie będzie mógł odzyskać mienia odebranego mu wyrokiem sądu powszechnego, np. w postępowaniu egzekucyjnym. W celu ochrony interesów skarżącego, ustawodawca zdecydował się na unormowanie kwestii wstrzymania wykonalności wyroku sądu II instancji.
Wniosek o wstrzymanie wykonalności wyroku sądu II instancji
Zgodnie z regulacją art. 388 k.p.c., w razie wniesienia skargi kasacyjnej, gdyby na skutek wykonania orzeczenia stronie mogła być wyrządzona niepowetowana szkoda, sąd drugiej instancji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego lub uzależnić wykonanie tego orzeczenia – a w razie oddalenia apelacji także orzeczenia sądu pierwszej instancji – od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia.
W pierwszej kolejności należy wskazać, iż zabezpieczenie interesów strony przegranej w postępowaniu przed sądem II instancji determinuje złożenie przez nią skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego oraz wniosku o wstrzymanie wykonalności wyroku. Warto tutaj podkreślić, iż sama skarga kasacyjna nie zawiesza skarżonego orzeczenia w wykonawczej próżni, jak to dzieje się w przypadku zaskarżenia rozstrzygnięcia w toku instancji. Legislator wymaga od skarżącego czynnego działania, aktywności wnioskowania.
Mając na względzie powyższe, wniosek o wstrzymanie wykonalności wyroku sądu II instancji może być złożony dopiero z chwilą wniesienia skargi kasacyjnej. W praktyce będzie on najczęściej zawarty bezpośrednio w skardze. Nie oznacza to jednak, że jest elementem skargi – stanowi bowiem odrębny środek procesowy służący wstrzymaniu wykonania zaskarżonego wyroku sądu II instancji i choć przysługuje tylko w razie wniesienia skargi kasacyjnej to może być zawarty zarówno w skardze, jak i w odrębnym piśmie procesowym. Wniosek o wstrzymanie wykonania wyroku, zarówno zawarty w skardze kasacyjnej, jak i w odrębnym piśmie procesowym rozpoznawany jest niezależnie od skargi kasacyjnej przez sąd II instancji i nie ma znaczenia dla rozpoznania skargi kasacyjnej, podobnie jak załączone do takiego wniosku dowody z dokumentów, mające wykazać jego zasadność (vide postanowienie SN z dn. 28 października 2015 r., II CZ 69/15, LEX nr 1925799). Z kolei wniosek o wstrzymanie wykonalności wyroku sądu II instancji zgłoszony wcześniej, tj. przed złożeniem skargi kasacyjnej, podlega bezwzględnie oddaleniu jako przedwczesny.
Wstrzymanie wykonalności wyroku w przypadku sprzedaży nieruchomości
Wyjątek od w/w zasady ma miejsce w przypadku sprzedaży nieruchomości. Do czasu upływu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej zostaje ona wstrzymana z urzędu. Nie oznacza to jednak, iż następuje z mocy prawa – wymaga bowiem stosownego postanowienia sądu. Po wniesieniu skargi kasacyjnej, wstrzymanie dalszego wykonania orzeczenia sądu II instancji zależy od wniosku zainteresowanej strony, wedle zasad ogólnych.
Ryzyko wyrządzenia niepowetowanej szkody
Sąd II instancji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia w przypadku istnienia ryzyka wyrządzenia niepowetowanej szkody skarżącemu. Przez pojęcie „niepowetowana szkoda” należy rozumieć zarówno każdy uszczerbek majątkowy, jak i dolegliwość niemajątkową, której nie będzie można wynagrodzić przez późniejszy zwrot spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia, ani też wskutek wykonania wyroku nie będzie możliwe przywrócenie do poprzedniego stanu (por. E. Tadeusz (red.), Kodeks postępowania cywilnego, komentarz. Tom III. Postępowanie rozpoznawcze, wyd. V, H. Mądrzak, Natychmiastowa wykonalność wyroków w procesie cywilnym, Wrocław 1965). Badanie tych okoliczności pozostaje w gestii sądu. Niekiedy wskazuje się również, że uwzględniając wniosek o wstrzymanie wykonalności wyroku sądu II instancji, sąd ocenia także prawdopodobieństwo uwzględnienia skargi kasacyjnej przez Sąd Najwyższy.
Temporalność wstrzymania wykonalności wyroku
Wstrzymanie wykonalności wyroku sądu II instancji następuje do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego. Wynika to wprost z kompetencji Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia w przedmiocie skargi kasacyjnej. Sąd Najwyższy może skargę oddalić jako nie mającą uzasadnionych podstaw albo jeżeli zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu, czego konsekwencją będzie wyczerpanie środków ochrony prawnej w polskim porządku prawnym przez skarżącego oraz uznanie, iż nie ma podstaw do dalszego wstrzymania wykonania wyroku.
Sąd Najwyższy może także uchylić zaskarżone orzeczenie w całości lub części i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał orzeczenie lub innemu sądowi równorzędnemu – wówczas wstrzymanie wykonania wyroku nie będzie miało logicznego uzasadnienia, bowiem wyrok uchylony nie może być wykonany.
Uzależnienie wykonania wyroku od złożenia zabezpieczenia
Ilekroć sąd ad casum uzna, iż dla zabezpieczenia interesów wnioskodawcy stosowniejszym od wstrzymania wykonalności wyroku sądu II instancji będzie złożenie odpowiedniego zabezpieczenia dla wykonania wyroku przez powoda, może poczynić ku temu stosowne zarządzenia. Nie musi przy tym działać w granicach wnioskowania – o ustanowieniu warunku wykonalności w postaci zabezpieczenia ma kompetencję postanowić z urzędu. Jak wskazuje się w art. 388 § 2 k.p.c. – zabezpieczenie może polegać na wstrzymaniu wydania powodowi sum pieniężnych po ich wyegzekwowaniu od pozwanego lub na wstrzymaniu sprzedaży zajętego majątku.
Katalog ten nie jest jednak zamknięty. Zabezpieczenie może nastąpić, tytułem przykładu, poprzez złożenie do depozytu sądowego kwoty pieniężnej odpowiadającej wysokości szkody, jaką może ponieść skarżący w wyniku wykonania zaskarżonego orzeczenia, jeśli skarga kasacyjna zostanie uwzględniona.
Zażalenie na postanowienia sądu w przedmiocie wstrzymania wykonalności
Co do zasady, orzeczenie w formie postanowienia sądu może być skarżone do sądu wyższej instancji w formie zażalenia. Inaczej jest jednak w przypadku omawianej w niniejszym artykule instytucji.
Jak wskazuje się w orzecznictwie, na postanowienie sądu II instancji oddalające wniosek o wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia zaskarżonego skargą kasacyjną, do czasu ukończenia postępowania egzekucyjnego, nie przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego, gdyż nie jest to postanowienie kończące postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 394(1) § 2 k.p.c. (por. postanowienie SN z dn. 17 lipca 2006 r., I UZ 11/06, LEX nr 287627).
A co z orzeczeniami skutecznymi lecz niewykonalnymi?
Przymiot wykonalności może dotyczyć jedynie orzeczeń, które podlegają wykonaniu w drodze egzekucji. Wszelkie inne rozstrzygnięcia (np. w przedmiocie ukształtowania, czy też ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa) w obrocie prawnym zyskują walor skuteczności.
Zgodnie z regulacją zawartą w art. 388 § 4 k.p.c., przepisy dotyczące wniosku o wstrzymanie wykonalności wyroku sądu II instancji, znajdują zastosowanie odpowiednio do wstrzymania skuteczności zaskarżonego orzeczenia niepodlegającego wykonaniu.
