Najczęściej klienci sektora bankowego, działając w zaufaniu do instytucji bankowych, nie czytają przedstawionych im do podpisu uprzednio sporządzonych wzorców umownych, których postanowień często nie rozumieją. Może się zdarzyć się, że w umowach kredytowych banki zastosują klauzule, które pozytywnie wpłyną na ich interesy. Jednakże po ich wnikliwej analizie będzie można dojść do wniosku, że nie są one zgodne z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz dobrymi obyczajami. Takie zapisy w umowie stanowić będą właśnie klauzule abuzywne.
- Klauzula abuzywna to niedozwolony zapis abuzywny, który kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z powszechnie obowiązującymi przepisami;
- Klauzule abuzywne dotyczą nie tylko kredytów frankowych, ale również i kredytów złotówkowych;
- Podstawowym skutkiem abuzywności postanowień zawartych w umowie jest brak związania nimi konsumenta względem przedsiębiorcy, są one bezskuteczne i nieważne.
Czym są klauzule abuzywne w umowach kredytowych?
Analizę pojęcia klauzul abuzywnych należy rozpocząć od wskazania, czym jest wzorzec umowy, ponieważ właśnie w tej formie przygotowywane są przez bank umowy kredytowe. Wzorzec umowy jest to umowa sporządzona przez przedsiębiorcę z wyprzedzeniem, bez możliwości negocjacji jej postanowień przez słabszą ze stron stosunku – konsumenta. Co więcej, podkreślić należy, że podczas zawierania umowy, w przeważającej liczbie przypadków, nie ma możliwości realnej negocjacji. W najlepszym przypadku przedstawiane są nam wariantowe propozycje, które jednak nie spełniają przesłanek indywidualnego uzgodnienia, ponieważ również przygotowane zostały przez proponenta. Klient sektora bankowego stawiany jest więc realnie przed wyborem zaciągnięcia zobowiązania o wskazanej przez bank treści albo rezygnacji z tej formy kredytowania. Banki najczęściej chcąc wykazać fakt indywidualnego uzgodnienia postanowień, przedkładają wnioski kredytowe. Jednakże w żadnym wypadku nie jest to dowodem na fakt przeprowadzenia równorzędnych negocjacji.
Banki bardzo często zapominają poinformować swoich klientów o tym, że tak naprawdę każda umowa może, a co więcej powinna być podana indywidualnym negocjacjom. Skorzystanie ze wzorca umownego przerzuca ciężar dowodu, że postanowienie zostało indywidualnie uzgodnione na stronę, która z tego wzorca skorzystała, a więc kredytodawcę.
Przechodząc do sedna, klauzulami abuzywnymi, czy inaczej niedozwolonymi, będą postanowienia wskazane we wzorcach umów kredytowych, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa. Klauzula taka musi kształtować prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, powodując przy tym dysproporcję praw i obowiązków, na rzecz umocnienia ich po jednej ze stron stosunku – w omawianym przypadku zwykle na rzecz kredytodawcy kosztem konsumenta/kredytobiorcy.
W klasycznym ujęciu instytucja klauzul abuzywnych można było stosować tylko i wyłącznie w ramach umów kredytowych zawieranych z konsumentami, a więc osobami fizycznymi dokującymi czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą, czy zawodową. Jednakże wraz nowelizacją, która weszła w życie 1 stycznia 2021 r. wprowadzono regulację art. 3855, która rozciąga tę ochronę na osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą. Dlatego też ochronę zawartą w art. 3851-3853, stosuje się do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego chociażby w CEIDG. Zapis umowy, aby uznać jego abuzywność musi spełniać łącznie kilka przesłanek, a mianowicie:
– musi kształtować prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami;
– musi rażąco naruszać jego interesy;
– postanowienie nie było przedmiotem indywidualnych negocjacji z konsumentem, a więc nie miał na nie realnego wpływu;
– postanowienie nie może dotyczyć głównych świadczeń stron (dla umów kredytu głównymi świadczeniami będą zastrzeżone odsetki umowne oraz kwota udostępnionego klientowi kapitały).
Jakie skutki niesie ze sobą abuzywność klauzul w umowach kredytów złotówkowych?
Podstawowym skutkiem abuzywności postanowień zawartych w umowie jest brak związania nimi konsumenta względem przedsiębiorcy, są one bezskuteczne i nieważne. Ich nieważność następuje z mocy prawa, po kumulatywnych spełnieniu powyżej wymienionych przesłanek. Na argument abuzywności klauzul umownych możemy powoływać się w procesie, jako argument obronny, ale również jako podstawa do wytoczenia powództwa przed sądem.
Wskazać w tym miejscu należy również na regulacje z art. 58 § 3, która stanowi, że jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy, co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Dlatego też, jeżeli postanowienie umowne uznane za abuzywne jest na tyle istotną kwestią całej umowy, że bez jej zastrzeżenia nie doszłoby do jej zawarcia nieważna, będzie nie tylko sama klauzula je zastrzegająca, ale również i cała umowa.
Klauzule abuzywne w umowach kredytów złotówkowych
Abuzywność klauzul umownych przywodzi nam na myśl głośny w ostatnich latach problem kredytów waloryzowanych do waluty franka szwajcarskiego. To właśnie w tych umowach sądy powszechne dopatrzyły się klauzul niedozwolonych w kontekście odesłania do tabel kursowych banków przy ustalaniu kursu kupna/sprzedaży waluty, której pozyskanie niezbędne było do uzyskania kapitału w walucie obcej, tak aby pokryć ratę kredytu. Jednakże i w umowach kredytów złotówkowych znajdują się klauzule, które po dokonaniu ich analizy przez sąd okazują się być dotknięte abuzywnością. Jako przykład takich klauzul podaje się chociażby:
– klauzula ubezpieczenia niskiego wkładu własnego;
– klauzula, w której banki przyznają sobie prawo do uznania za doręczoną awizowanej korespondencji bankowej, odmawiając tego prawa drugiej ze stron umowy;
– klauzule zastrzegające wygórowane koszty kredytu, które nie mają pokrycia w rzeczywiście poniesionych przez kredytodawcę wydatkach, w skutek czego w rażący sposób zachwiana jest proporcja świadczeń;
– naliczanie przez bank odsetek od skredytowanych kosztów kredytu, a więc od kwoty, która nie została przekazana do korzystania kredytobiorcy.
Chociaż działalność sektora bankowego obwarowana jest szeregiem regulacji i wymagań, to właśnie w tym sektorze, w szczególności w stosunku do konsumenta banki dopuszczają się szeregu nadużyć, dążąc do uzyskania jak największych zysków. Zawierając zatem umowę kredytową, należy pamiętać, że jako kredytobiorca masz prawo do negocjacji oraz wyjaśnienia postanowień, które są sformułowane w sposób niejednoznaczny. Możesz w tym zakresie skorzystać również z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, który z pewnością będzie w stanie wypatrzeć potencjalne zagrożenia związane z zawarciem umowy kredytu w proponowanym przez bank kształcie.
