W polskim systemie prawnym skarga pauliańska stanowi istotne narzędzie ochrony wierzycieli przed działaniami dłużników, które mogą prowadzić do uszczuplenia majątku i utrudnienia lub uniemożliwienia spłaty zobowiązań. Termin ten, wywodzący się z prawa rzymskiego, odnosi się do ochrony wierzycieli poprzez uznawanie pewnych czynności prawnych dłużnika za bezskuteczne wobec wierzycieli w przypadku pokrzywdzenia ich interesów majątkowych. W artykule przyjrzeliśmy się bliżej konstrukcji skargi pauliańskiej, towarzyszącym jej przesłankom i sposobom na skuteczną obronę przed skargą pauliańską.
Czytaj również: Uprawomocnienie – co to jest i ile trwa
Skarga pauliańska – podstawowe informacje
Skarga pauliańska, opisana m.in. w artykule 527 kodeksu cywilnego, umożliwia wierzycielom domaganie się uznania pewnych czynności prawnych dłużnika za bezskuteczne w stosunku do nich. Głównym celem skargi pauliańskiej jest zapobieżenie wyzbywaniu się majątku na rzecz osób bliskich, np. członków rodziny, z intencją późniejszego odzyskania przedmiotów po umorzeniu postępowania egzekucyjnego.
Skarga ta jest uzasadniona w sytuacjach, gdy dłużnik stał się niewypłacalny lub stał się niewypłacalny w większym stopniu niż przed dokonaniem kwestionowanej czynności. Istnieje również domniemanie o wiedzy osoby bliskiej dłużnikowi (np. rodziny) o pokrzywdzeniu wierzycieli w przypadku zbycia majątku na jej rzecz.
Skarga pauliańska może zostać uznana za skuteczną, jeśli wierzyciel udowodni, że:
- dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli;
- osoba trzecia uzyskująca korzyść majątkową wiedziała lub mogła się dowiedzieć o takiej sytuacji przy zachowaniu należytej staranności.
Przykład skargi pauliańskiej
Pan Mateusz dwa lata temu zaciągnął kredyt gotówkowy w banku na kwotę 25 tys. zł. Z powodu nagłego wypadku utracił główne źródło dochodu i zaprzestał terminowej spłaty długu. Niedługo potem bank rozpoczął działania windykacyjne mające nakłonić Pana Mateusza do uregulowania zaległych rat wraz z odsetkami.
Niestety dług w dalszym ciągu nie został uregulowany, wobec czego bank zdecydował się skierować sprawę do sądu. W wyniku postępowania sądowego bank uzyskał nakaz zapłaty z tytułem wykonawczym, co skutkowało przekazaniem sprawy do komornika. W obawie przed utratą majątku Pan Mateusz postanowił podpisać z bratem umowę darowizny, przekazując mu swoje mieszkanie. W takim wypadku bank skorzystał z instytucji skargi pauliańskiej celem uznania czynności dłużnika za bezskuteczną.
Strategie obrony przed skargą pauliańską
Prawdę powiedziawszy, obrona przed skargą pauliańską nie należy do prostych zadań. Darowizna jest prostsza do zaskarżenia niż sprzedaż majątku dlatego, że akt darowizny najczęściej zawierany jest z osobami bliskimi. Zgodnie z art. 528 k.c.:
Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Skutecznym, ale ograniczonym argumentem obronnym jest powoływanie się na przedawnienie roszczeń wierzyciela. Zgodnie z artykułem 534 kodeksu cywilnego, uznania czynności dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie pięciu lat od daty tej czynności.
W przypadku trudności w zakwestionowaniu słuszności skargi pauliańskiej możliwym rozwiązaniem jest wskazanie wierzycielowi majątku dłużnika wystarczającego do zaspokojenia roszczeń. Taka opcja może być skuteczną strategią, zwłaszcza gdy zakwestionowanie słuszności skargi staje się trudne lub niemożliwe. Co do zasady jednak główna linia obrony polega na udowodnieniu, że jako osoba trzecia nie miałeś pojęcia o kłopotach finansowych dłużnika.
Sprawdź również: Upadłość dłużnika a skarga pauliańska
Skutki zastosowania skargi pauliańskiej
Po uwzględnieniu skargi pauliańskiej sąd wydaje konstytutywny wyrok, który unieważnia konkretne czynności dłużnika dopiero po uprawomocnieniu tegoż wyroku.
W praktyce oznacza to, że skutek unieważnienia działa wstecz, ale pełna moc wyroku pojawia się, dopiero gdy nie ma już możliwości odwołania się od niego. Uznane czynności stają się bezskuteczne tylko wobec wierzyciela, który złożył skargę, i to tylko do wysokości uzyskanej korzyści przez osoby trzecie.
Nabywca majątku od dłużnika nie bierze na siebie długów, lecz ponosi odpowiedzialność jedynie za zobowiązania dłużnika wobec wierzyciela w wysokości uzyskanej korzyści. Wyrok sądowy jednak nie przywraca przedmiotów ani praw do majątku dłużnika. Niemniej jednak wierzyciel, uzyskując taki wyrok, zyskuje szczególne uprawnienia do dochodzenia zaspokojenia swoich roszczeń poprzez zajęcie majątku dłużnika w trakcie procesu egzekucyjnego.
Jak obalić skargę pauliańską?
Skarga pauliańska to mechanizm trudny do obalenia. Z drugiej jednak strony wytoczenie powództwa o uznanie czynności za bezskuteczną nie zawsze kończy się korzystnie dla wierzyciela.
Obrona przed skargą pauliańską polega na:
- powołaniu się na przedawnienie roszczenia;
- udowodnieniu, że jako osoba trzecia nie wiedziałeś, że podejmowana czynność może skutkować pokrzywdzeniem wierzycieli.
Jak uniknąć skargi pauliańskiej?
Jeśli dłużnik wyzbył się swojego majątku w trakcie toczące się postępowania, wierzyciel z pewnością wystąpi w obronie swojego interesu.
Aby uniknąć skargi pauliańskiej, należy nie doprowadzić do sytuacji, w której skorzystanie z niej jest zasadne. To znaczy, że dłużnik powinien szukać innego rozwiązania swojego problemu, zamiast uciekać się do pozornego wyzbycia majątku.
Kiedy nie działa skarga pauliańska?
Skarga pauliańska jest bezskuteczna, jeżeli wierzyciel skorzysta z niej po terminie i wówczas, gdy nie zostały spełnione niezbędne ku temu przesłanki.
Jak się bronić przed skargą pauliańską?
Obrona dłużnika przed skargą pauliańską wymaga wiedzy i doświadczenia. Skarga pauliańska to instytucja obfitująca w niejasności, dlatego warto powołać się na wsparcie specjalisty.
Bibliografia:
- Gądek M., Zagadnienia ochrony wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika w świetle orzecznictwa, 2013, Zagadnienia ochrony wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika w świetle orzecznictwa (uj.edu.pl), [dostęp z dnia: 23.01.24]
- Kosidło P., Skarga pauliańska. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, 2015, Skarga pauliańska. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika (uj.edu.pl), [dostęp z dnia: 23.01.24]
